Liefde in tijden van terreur: de tragische stellen die trouwden in een Nederlands nazi-doorgangskamp | Holocaust

Saskia Aukema wist weinig over haar oudtante Annie, die tijdens de Holocaust werd vermoord. Het enige wat ze wist was dat Annie had geweigerd onder te duiken zoals haar broers en zussen, en was blijven werken als ziekenhuisverpleegster, zelfs nadat de nazi-bezetting van Nederland in mei 1940 begon.

“Dat was het familieverhaal: dit was de vrouw die zich niet verstopte en ervoor koos om bij haar patiënten te zijn. Dat was alles wat ik wist… deze regel, deze ene zin, “zei ze tegen de” Waarnemer.

Wanneer Aukema, fotograaf en redacteur, kreeg een paar jaar geleden van haar vader te horen dat Annie was getrouwd in Westerbork, het nazi-doorgangskamp in Noord-Nederland, stond ze versteld. Westerbork was de laatste halteplaats voor bijna 107.000 Nederlandse joden voordat ze op treinen werden gezet naar Auschwitz, Bergen-Belsen en andere nazi-kampen in Midden- en Oost-Europa. Slechts 5.000 keerden terug.

Aukema bleef zich afvragen: “Hoe is het mogelijk dat je op zo’n grimmige plek als een doorgangskamp kunt trouwen?”

Niet tevreden met een zoektocht op internet, begon ze de archieven te verkennen en vond tientallen Westerbork-bruiloften. Tussen 4 september 1940 en 17 september 1944 trouwden er 261 echtparen. Sommige van hun verhalen worden verteld in het boek van Aukema, Tot de dood ons scheidtdie vorige maand in het Nederlands verscheen.

“Eerst wilde ik de koppels eren”, zei Aukema. Ze hoopt ook mensen te helpen de enorme omvang van het verlies en het lijden van de Holocaust te voelen, op een meer persoonlijke manier dan de formele ceremonies van Dodenherdenking. “Ik dacht dat ik een nieuwe generatie kon aanraken, mensen die de geschiedenis misschien vergeten waren, of niet vergeten waren, maar het niet elke dag voelen, zodat ze het opnieuw konden voelen.”

De kampautoriteiten, onder SS-commandant Albert Konrad Gemmeker, stonden huwelijken en amusement zoals theater en sport toe, omdat ze de illusie vergrootten dat het ergste vermeden kon worden. “Westerbork was een ‘make-believe’ wereld, de nazi’s en vooral Gemmeker creëerden een illusie”, zegt Gerdien Verschoor, directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Waarnemer. “Huwelijken werden toegestaan ​​en gefaciliteerd om geen argwaan te wekken. Om mensen rustig te houden en iets te geven om naar uit te kijken.”

Voor de nazi-bezetting was Westerbork een vluchtelingenkamp voor Duitse joden, dus het had voorzieningen, zoals scholen, kleuterscholen en een ziekenhuis.

“Het kamp moest er zo normaal mogelijk uitzien”, zei Verschoor. De commandant, Gemmeker, “wilde de illusie van een normaal dorpsleven creëren”, voegde ze eraan toe. “En ik denk dat hij daar heel goed in is geslaagd. Mensen geloofden niet en konden niet geloven dat ze naar vernietigingskampen konden worden gestuurd; ze hadden geen idee van wat er in Auschwitz gebeurde, ze dachten echt dat ze gingen werken, en het was voor Gemmeker heel belangrijk om die illusie tot het einde vast te houden.”

Als onderdeel van deze schijnwereld werden mannen, vrouwen en kinderen in het Westerbork ziekenhuis behandeld om ze fit genoeg te maken om naar de vernietigingskampen te worden gestuurd; koppels mochten trouwen en dromen van een toekomst.

Niet alle huwelijken waren liefdesmatches. Men dacht dat het ‘juiste’ huwelijk enige bescherming zou bieden, zodat het niet naar het oosten zou worden gestuurd. “Mensen, vooral vrouwen die trouwden met een man met een baan in het kamp, ​​dachten dat ze niet zouden worden uitgezet”, zegt Verschoor.

Het personeel van het herdenkingscentrum was op de hoogte van de huwelijken, maar het boek bracht het schrijnende contrast naar voren tussen de hoop van de mensen op de foto’s die het overleefden en de schrijnende realiteit. “Als je de sterren niet ziet [that Jews were obliged to wear],,Je ziet gelukkige koppels, en dat is juist zo verontrustend”, zegt Verschoor.

De meeste bruiloften in Westerbork waren burgerlijke ceremonies. Sommige waren Joodse religieuze ceremonies die plaatsvonden in de “synagogekazerne”, die ook de locatie was voor bar mitswa’s. Bruiden droegen witte sluiers en bloemen in hun haar. Er was een witte trouwjurk gedeeld door meerdere vrouwen. En er waren ‘bruidsmaaltijden’ – wat extra groenten, een aardappel die was gespaard van rantsoenen voor het feest. Bewoners stuurden zelfgemaakte kaartjes naar het bruidspaar: “gefeliciteerd van de bewoners van kazerne 42-3”.

Kaatje de Wijze trouwde op 13 september 1943 met Leo Emile Kok. Leo was een getalenteerd kunstenaar, bevriend met Rudolf Breslauer, een Duits-joodse fotograaf, die na de nazi-vervolging in Westerbork aankwam. Als cadeau aan het paar fotografeerde Breslauer hen op hun trouwdag.

Van het huwelijk van Aukema’s oudtante zijn weinig sporen bewaard gebleven. Annie Preger trouwde op 28 januari 1943 met Hans van Witsen. Ze hadden elkaar een paar maanden eerder ontmoet in het Apeldoornsche Bosch, een joods psychiatrisch ziekenhuis, waar Annie verpleegster was en Hans tuinman.

Het moet liefde op het eerste gezicht zijn geweest. Binnen twee maanden waren ze verloofd. Maar het ziekenhuis was niet langer de veilige haven van de nazi-vervolging waar velen op hadden gehoopt. Zoals veel medewerkers werden Annie en Hans naar Westerbork gestuurd. Ze trouwden kort na aankomst, tijdens een ceremonie die werd bijgewoond door twee collega’s in het ziekenhuis.

Kort daarna ging Annie naar het kampziekenhuis, waar ze werd behandeld voor maagklachten. Hans miste zijn nieuwe bruid en beschreef zichzelf als weduwnaar, omdat ze zo snel gescheiden waren. Toen ze werd ontslagen, schreef hij aan zijn vader: “Ik ben… mesjogge [crazy] met blijheid. “

Het stel hoopte dat Annie een baan in het ziekenhuis zou krijgen. Maar het is nooit gebeurd. Ze werden geselecteerd voor “arbeidsinzet” en op de trein gestuurd naar Vernietigingskamp Sobibor in het door Duitsland bezette Polen. Vanuit de trein slaagden ze erin wat brieven weg te gooien: ze hadden ‘goede plaatsen’ in het rijtuig en maakten het goed, schreef Hans aan zijn vader. “We zullen je heel snel zien.”

Annie en Hans werden kort na aankomst vermoord. Ze waren 36 dagen getrouwd.

Ook Kaatje de Wijze en Leo Emiel Kok ontsnapten niet aan de transporten. Hoewel Gemmeker, een liefhebber van kunst, theater en mooie vrouwen, de tekeningen van Kok bewonderde, was het niet genoeg om ze te redden. Elke week moest het kamp quota halen om Joden op treinen in oostelijke richting te zetten, vermoord te worden of gedwongen te werken. Kaatje en Leo zaten in september 1944 in de laatste trein naar Theresienstadt.

In dat kamp werden ze gescheiden en werd Leo naar Auschwitz gestuurd. Kaatje brak door een cordon om afscheid te nemen; ze beloofden zich te herenigen. Leo werd later naar het concentratiekamp Ebensee gestuurd, waar hij in de vrieskou zware arbeid verrichtte en zijn gezondheid verpestte. Hij stierf dagen na de bevrijding op 22-jarige leeftijd. Kaatje de Wijze heeft de oorlog overleefd en leefde tot 2018. Hun huwelijk had 607 dagen geduurd.

Veel huwelijken waren erg kort. Sommige duurden slechts vier dagen, wat betekent dat het paar op hun trouwdag naar het oosten werd vervoerd en bij aankomst werd vermoord. Maurits van Thijn, die de oorlog overleefde, grapte met zijn vrouw Catharina Blitz somber dat ze op “huwelijksreis naar Auschwitz” waren gestuurd, omdat ze op hun trouwdag waren gedeporteerd.

Na de oorlog was Westerbork een interneringskamp voor Nederlandse collaborateurs, (kort) een militaire kazerne en later omgebouwd tot huisvesting voor immigranten uit de Molukken, een Indonesische voormalige Nederlandse kolonie die bekend staat als de Spice-eilanden. De laatste kazerne werd in 1971 afgebroken en in 1983 werd een herdenkingscentrum geopend.

Van het oorspronkelijke kamp is bijna niets meer over. Om haar boek te onderzoeken, bezocht Aukema verschillende keren en fotografeerde ze het platteland, terwijl ze de verzengende zomerhitte en muggen en de bijtende winterkou ervoer. “Het is zo vreemd dat zulke dingen op zo’n mooie plek zijn gebeurd”, zei ze. “Je moet veel moeite doen om het te zien.”