De Nederlandse student die in zijn laatste dagen bijbels de Sovjet-Unie binnen smokkelde

Deze aangrijpende memoires van een van Nederlands meest bewonderde romanschrijvers begint met een merkwaardig kluchtige ontmoeting: in 1988 wordt de auteur, toen een arme student met een diploma Russisch, uit het niets benaderd door een vreemdeling met een vrome houding die hem vraagt ​​om te reizen naar Leningrad en 7.000 bijbels in ontvangst nemen die langs de douane zouden worden gesmokkeld in zakken met geïmporteerde aardappelen. Met niets te verliezen aanvaardt Waterdrinker de bizarre opdracht: alles verloopt volgens plan, behalve dat blijkt dat de bijbels niet bedoeld zijn om evangelisch gratis aan de gelovigen te worden verspreid, maar tegen woekerprijzen aan goedgelovigen te worden verkocht.

De aflevering wijdt Waterdrinker in de spiegelwereld van de Sovjet-Unie op de vooravond van Gorbatsjovs glasnost en perestrojka, toen de vestiging van een constitutionele democratie even een kans maakte – een fenomeen dat in het Westen werd verwelkomd als goedaardig en mogelijk bevrijdend, maar door gewone Russische mensen beschouwd als een vrijbrief om te breken en te grijpen. Het was een koopje van de duivel: de twijfelachtige ruil van een samenleving van brute repressie en somberheid voor de chaos van wetteloze corruptie die nu de macht in de handen van Poetin heeft gebracht.

In de jaren die volgen, wordt Waterdrinker verliefd op een lerares met wie hij uiteindelijk trouwt – we horen nogal te veel over haar zieke moggy. Meer dramatisch, hij wordt ook onverbiddelijk meegezogen in de draaikolk van allerlei duistere transacties (was er een deal die dat niet was?) Onder het mom van het organiseren van zakenreizen voor buitenlandse haaien, boeven en ondernemers die hongerig zijn om geld te verdienen met een nieuwe markt zonder enige regulering. Er kon heel snel en gemakkelijk veel geld worden verdiend. Maar het gaat natuurlijk allemaal gruwelijk mis.

In dit zwart-komische verhaal, vloeiend vertaald door Paul Evans, weeft Waterdrinker een lugubere tabloidverslag van de Russische Revolutie van 1905-1917 naast sombere lucubraties over de morele ineenstorting van de beschaving en het vage idee dat de geschiedenis zich niet zozeer “herhaalt” als “rijm”.

Dit niveau van het boek wordt een beetje hardhandig, zo niet maudlin en hysterisch, maar het is moeilijk om te argumenteren met zijn sombere conclusie dat voor de liberale democratieën, evenals voor Rusland, het fundamentele probleem is “het steeds groter wordende verschil tussen rijk en arm; het eigen plezierige leven versus het vreselijke leven van anderen”.