Nederlandse premier verontschuldigt zich voor rol staat bij misstanden in Indonesische oorlog in 1940 | Nederland

Mark Rutte, de minister-president van Nederland, heeft zijn excuses aangeboden nadat uit een onderzoek bleek dat de Nederlandse staat het systematische gebruik van buitengerechtelijke executies en martelingen tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog 1945-9 goedkeurde.

Het “extreme geweld” van de Nederlandse militaire en inlichtingendiensten zou in het rapport zijn gesanctioneerd op de hoogste regeringsniveaus, waarbij alle overwegingen ondergeschikt waren aan het doel om de kolonie in stand te houden.

Het standpunt van de regering, ingenomen sinds een onderzoek in 1969 tot de conclusie kwam dat er alleen sprake was van geïsoleerde “excessen” en dat de krijgsmacht zich “over het algemeen” correct had gedragen, werd in het rapport als “onhoudbaar” veroordeeld.

Na de publicatie van de bevindingen van het onderzoek zei Rutte: “Ik bied de Indonesische bevolking vandaag diepe verontschuldigingen aan voor het systematische en wijdverbreide extreme geweld van Nederlandse zijde in die jaren en het consequent wegkijken door eerdere kabinetten.”

Rutte zei dat de schuld niet bij individuele militairen lag, maar bij het systeem destijds. “De heersende cultuur was er een van wegkijken, terugtrekken en een misplaatst koloniaal gevoel van superioriteit”, zei hij. “Dat is een pijnlijk besef, zelfs na zoveel jaren.”

Dr. Rémy Limpach, een van de historici die bij het onderzoek betrokken waren, zei dat een deel van de verklaring voor het gedrag van de Nederlanders, waarvan hij zei dat het soms neerkwam op een ’terreurbewind’, de zwakte was in het licht van de guerrilla-tactieken.

“Vaak volgt het uit een gevoel van machteloosheid, frustratie, het gevoel met je rug tegen de muur te staan”, zei Limpach. “Niet in staat zijn het conflict met normale militaire middelen aan te pakken.”

Het door de overheid gefinancierde onderzoek, uitgevoerd gedurende vier en een half jaar, biedt een uitdagend perspectief op een periode in de geschiedenis die voor velen in Nederland nog steeds rauw is, waar het koloniale record van het land fel wordt betwist.

Op 17 augustus 1945, twee dagen nadat Japan met de capitulatie een einde maakte aan de Tweede Wereldoorlog, riepen de Indonesische revolutionairen Soekarno en Mohammad Hatta de onafhankelijkheid uit, waarmee werd gebroken met 350 jaar Nederlandse uitbuiting.

De regering in Den Haag verwierp de stap en tussen de onafhankelijkheidsverklaring en de terugtrekking van de Nederlandse strijdkrachten op 27 december 1949 werden naar schatting 100.000 Indonesiërs gedood, vergeleken met ongeveer 5.300 gevechten aan Nederlandse zijde, inclusief Indonesiërs in hun dienst.

“Uit de bronnen blijkt dat het gebruik van extreem geweld door de Nederlandse krijgsmacht niet alleen wijdverbreid was, maar vaak ook opzettelijk”, schreven de Nederlandse en Indonesische onderzoekers. “Het werd gedoogd op elk niveau: politiek, militair en juridisch. De reden hiervoor was dat Nederland de Republiek Indonesië – die op 17 augustus 1945 de onafhankelijkheid had uitgeroepen – koste wat kost wilde verslaan en bereid was vrijwel alles aan dit doel ondergeschikt te maken. Daarbij werden ethische grenzen, ook die destijds golden, nadrukkelijk overschreden.”

Het leger maakte zich “vaak en structureel” schuldig aan “buitengerechtelijke executies, mishandeling en marteling, detentie onder onmenselijke omstandigheden, brandstichting van huizen en dorpen en vaak willekeurige massale arrestaties en interneringen”, aldus de onderzoekers van het rapport. Verkrachting werd normaal niet door de vingers gezien, maar het werd licht bestraft, of helemaal niet.

Een woordvoerder van het Veteranenplatform, een organisatie die voormalige Nederlandse militairen vertegenwoordigt, beweerde dat het onderzoek het geweld van de strijders voor onafhankelijkheid onderschatte.

Hij zei: “De dekolonisatieperiode is te nadrukkelijk bekeken vanuit het perspectief van hedendaagse normen, waarden en ethische overwegingen. Helaas worden meer dan 200.000 veteranen impliciet afgeschilderd als extreme geweldplegers en worden zij en hun familieleden beledigd en gestigmatiseerd.”

Een organisatie die Indo-Nederlanders zou vertegenwoordigen, Platform 2.0, had een beroep gedaan op de rechtbanken om de publicatie van het rapport te blokkeren.

Het onderzoek, uitgevoerd door het Koninklijk Nederlands Instituut voor Studies van Zuidoost-Azië, het Nederlands Instituut voor Militaire Historie en het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, wordt gepubliceerd in 14 boeken, waaronder een samenvattend volume, Beyond the Pale: Dutch Extreem geweld in de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog, 1945-1949.

De Nederlandse koning, Willem-Alexander, verontschuldigde zich in 2020 voor het “buitensporige geweld” dat Indonesië tijdens het koloniale bewind was aangedaan, de eerste bekentenis sinds de onafhankelijkheid.